Urodziła się 6 czerwca 1841 w Miłkowszczyźnie koło Grodna jako Eliza Pawłowska, córka zamożnych ziemian. Odebrała konwencjonalne wychowanie domowe, później przebywała na pensji sióstr sakramentek w Warszawie. W 1858 poślubiła Piotra Orzeszkę, właściciela majątku Ludwinowo pod Kobryniem. Małżeństwo nie było udane, ale pobyt w Ludwinowie stał się dla przyszłej pisarki pierwszą okazją do zaangażowania w życie społeczne i publiczną debatę o kształt tego życia. Orzeszkowa zaangażowała się po stronie rozwiązań demokratycznych przeciwko egoizmowi posiadaczy - ku niezadowoleniu męża, na którym jednak wymogła zgodę na prowadzenie szkoły dla dzieci wiejskich. Działalność społeczną kontynuowała po wybuchu powstania styczniowego. Była łączniczką partyzantów, zaopatrywała ich w żywność, przewoziła Romualda Traugutta. Klęska powstania zasadniczo odmieniła jej życie. Majątek męża został skonfiskowany, on sam - zesłany do guberni permskiej. Wróciła do Miłkowszczyzny, studiowała bibliotekę ojca i w niedługim czasie rozpoczęła pracę pisarską, nawiązała kontakty ze środowiskiem "Tygodnika Ilustrowanego" i "Przeglądu Tygodniowego" - organu warszawskich pozytywistów. Unieważniła swoje małżeństwo i związała się ze Stanisławem Nahorskim, choć oficjalnie poślubiła go dopiero w 1894.
Od 1869 mieszkała w Grodnie. W latach 1879-82 przebywała w Wilnie, gdzie była współwłaścicielką księgarni wydawniczej publikującej książki, kalendarze i pismo humorystyczne. Władzom carskim nie podobała się ta działalność. Wydawnictwo zamknięto, a pisarkę skazano na przymusowe osiedlenie w Grodnie. W 1905 i 1909 wysuwano kandydaturę Orzeszkowej do nagrody Nobla. W 1906 otrzymała nagrodę im. F. Kochmana. Zmarła 18 maja 1910 w Grodnie i tam została pochowana.
Najwybitniejsza powieść Orzeszkowej to „Nad Niemnem”, której akcja toczy się na Grodzieńszczyźnie w latach 80. , borykających się wciąż ze skutkami powstania i represjami władz carskich. Autorka prezentuje tu cały przekrój społeczny wsi - od schłopiałego zaścianka, przez ubogą i średniozamożną szlachtę do wiejskiej arystokracji.
„Nad Niemnem” rozległa epopeja wiejska, porównywana przez krytyków (chyba trochę przesadnie) z Panem Tadeuszem, jest apoteozą przyrody i pracy na ziemi, łączy gloryfikację patriotycznej tradycji powstańczej i hasła organicznikowskie. Stworzona plejada bohaterów pozwala wyraźnie dostrzec to, co jest najmocniejszą stroną twórczości Orzeszkowej: budowanie portretów psychologicznych, szczególnie postaci kobiet.
